Bačka tvrđava

Maglom obavijeni Bač na levoj obali Dunava čuva jedno od najbolje očuvanih srednjevekovnih utvrđenja u Vojvodini. Tvrđava Bač je nesporivo impresivno arheološko nalazište koje će vas na prvi pogled vratiti u srednji vek. Zakoračimo drvenim mostom i krenimo u obilazak Bačke tvrđave.

Istorija Bačke tvrđave

Na nekadašnjem ostrvu između reke Mostonge i njenog rukavca, u mestu Bač, podignuto je srednjovekovno utvrđenje. Ovo mesto, koje je dalo ime čitavoj plodnoj ravnici između Dunava i Tise – Bačkoj, nalazi se na zapadu Vojvodine, na levoj obali Dunava. Prvi zapisi o Baču datiraju iz vremena cara Justinijana I, koji ga spominje u svom pismu iz 535. godine. U 9. veku, tačnije 873. godine, Bač je bio avarsko utvrđenje, a tokom vladavine dinastije Arpadovića postao je kraljevski grad i sedište biskupije. Mongoli su 1241. godine razorili Bač, ali je tvrđava obnovljena i postala značajno vojno utvrđenje moćnih ugarskih vladara.

Nastanak dela današnje tvrđave vezuje se za period od 1338. do 1342. godine, kada je kralj Karlo Robert Anžujski ojačavao granice kraljevstva. Ovo je vreme uspona cara Dušana i međusobnih srpsko-ugarskih ratnih sukoba.

Tvrđava je nastala na prirodno uzdignutom terenu, nastalom meandriranjem reke Mostonge. Na ostrvu bio je smešten utvrđeni zamak do koga se stizalo prolaskom kroz izdvojeni barbakan, sa svih strana okružen vodom. Utvrđenje je bilo ojačano sa pet isturenih odbrambenih kula, međusobno povezanih bedemom širine 2 m i visine 12 m, sa streljačkim stazama. Istočni deo tvrđave bio je najbolje branjen, pošto se tu nalazi branič-donžon kula i rezidencijalna palata, ekonomski objekti uz zapadni bedem i niz žitnih jama.

Bač je prvi put pao u turske ruke 1526. godine, nakon bitke na Mohaču. U dužem periodu turske dominacije tvrđava je bila u dubokoj pozadini, sa malobrojnom posadom. Dragocene podatke o Baču, trvđavi i podgrađu ostavio je Evlija Čelebi. Tokom posete Bača 1665. godine, zapisao je, između ostalog:

„To je divna tvrđava na jednom jezeru koje dobiva vodu iz Dunava, ima četvorougaoni oblik, a sva je sazidana od cigle... U ovom gradu nalazi se još jedna velika kula; to je prava kosmorama, koja je okrenuta prema jezeru. Na njoj se nalazi divno odmaralište poput carskog. To je dvorac lep kao Havernek; u njemu se sastaju svi prosvećeni i iskreni prijatelji iz grada da se odmore i razonode.“

Sudeći po dokumentima i starim gravirama grad nije značajno stradao tokom oslobađanja od Turaka 1686. godine.

Za vreme Rakocijevog ustanka, Bač je doživeo značajna razaranja, a tvrđava je više puta bila rušena i spaljivana. Nakon što je minirana 1704. godine, napuštena je i ostavljena da propada. Moćna tvrđava zauvek je izgubila svoju odbrambenu moć i postaje još jedna ruševina prepuštena na milost i nemilost rubu vremena i tragačima za blagom. Tek 1948. godine, tvrđava u Baču proglašena je spomenikom kulture, čime je sprečeno dalje propadanje i raznošenje materijala, te je započela organizovana briga o njenom očuvanju.

Rekonstruisana Branič kula (Donžon) definitivno je postala prepoznatljivi simbol Bačke tvrđave. Kula ima pet etaža, na prvoj i trećoj se nalaze arheološki eksponati, a na poslednjoj se nalazi vidikovac sa kojeg se pruža pogled na nepreglednu ravnicu.

Šta videti u Baču?

Iako tvrđava dominira Bačom, ne zaboravite da posetite i Franjevački samostan iz 12. veka, gde je u vreme krstaša osnovana prva bolnica u ovom delu Evrope. Na temeljima stare katedrale, 1169. godine, krstaški red Sv. Groba Jerusalimskoga izgradio je samostan i crkvu u samom srcu Bača. Ovaj kompleks je razoren 1241. godine tokom mongolskih – tatarskih napada, ali je krajem 13. veka obnovljen i dodatno utvrđen. Nakon što su prestala krstaška putovanja usled pada Latinskog kraljevstva u Jerusalimu, samostan je izgubio značaj kao stanica na putu za Svetu zemlju. Tokom turske vladavine, crkva je pretvorena u džamiju, da bi krajem 17. veka ponovo postala crkva i samostan.

U samom centru Bača nalazi se još jedno vredno svedočanstvo iz perioda turske vladavine – jedini sačuvani turski hamam u Vojvodini. Ovaj hamam, najverovatnije izgrađen nakon 1578. godine, zabeležio je i Evlija Čelebi tokom svoje posete Baču 1665. godine. Arheološka istraživanja otkrila su da je hamam imao šest prostorija: šadrvan (čekaonicu i garderobu), halvat (kupatilo), haznu (rezervoar za vodu) i đulhan (ložionicu). Iako je delimično porušen, sačuvan je deo kubeta iznad centralne prostorije, zidovi nekoliko prostorija s posudama iz tog doba, kao i ostaci keramičkih cevi koje su prenosile toplu i hladnu vodu.